Thị trường startup Việt Nam đang phát triển năng động với tiềm năng to lớn, được thúc đẩy bởi tốc độ tăng trưởng ấn tượng của nền kinh tế số. Tuy nhiên, bên cạnh những câu chuyện thành công, thực tế đáng lo ngại là 90% startup gặp thất bại chỉ trong vòng 5 năm đầu tiên. Để vượt qua thử thách này và vươn tới thành công, các startup cần trang bị cho mình những vũ khí cạnh tranh hiệu quả, và sáng chế chính là một trong những bệ phóng vững chắc nhất.

Thực trạng Startup Việt Nam: Tiềm năng và thách thức

Việt Nam đang chứng kiến sự bùng nổ của Internet và công nghệ di động. Theo báo cáo mới nhất của We Are Social và Hootsuite, tính đến tháng 1/2024, Việt Nam có 78,44 triệu người dùng Internet, chiếm 79,1% dân số. Trong đó, 72,70 triệu người dùng mạng xã hội đang hoạt động tại Việt Nam và 168,5 triệu kết nối di động [6]. Người Việt dành trung bình 6 giờ 18 phút mỗi ngày cho các hoạt động trực tuyến, cho thấy sự sẵn sàng đón nhận công nghệ mới. Đây là mảnh đất màu mỡ cho các startup công nghệ phát triển. Báo cáo “Vietnam Innovation & Tech Investment Report 2024” cho thấy sự quan tâm của các nhà đầu tư đối với startup Việt Nam vẫn được duy trì, đặc biệt là từ các quỹ đầu tư trong nước [1].

Thực trạng Startup Việt

So với các nước trong khu vực như Singapore hay Indonesia, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam tuy còn non trẻ nhưng đang có tốc độ phát triển nhanh chóng, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Tuy nhiên, con đường chinh phục thị trường của startup Việt không hề bằng phẳng. Bên cạnh những thuận lợi, các startup còn phải đối mặt với vô vàn khó khăn:

Hạn chế nội tại:

  • Thiếu kinh nghiệm: Nhiều startup được thành lập bởi những người trẻ đầy nhiệt huyết nhưng thiếu kinh nghiệm trong quản trị, vận hành, và am hiểu thị trường.
  • Không nắm bắt thị trường: Theo nghiên cứu “Causes of Startup Failure”, 33% startup thất bại do phát triển sản phẩm không phù hợp với nhu cầu của thị trường [4]. Các startup thường tập trung phát triển sản phẩm mà ít quan tâm đến việc tìm hiểu nhu cầu và thị hiếu của thị trường.
  • Quản lý tài chính yếu kém: 17% startup gặp khó khăn do không có kế hoạch tài chính rõ ràng, dẫn đến việc sử dụng vốn không hiệu quả [4].
  • Xây dựng đội ngũ kém: Thiếu sự gắn kết, xung đột nội bộ, thiếu hụt nhân tài là những nguyên nhân khiến 18% startup gặp khó khăn [4].
  • Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao: Đặc biệt, việc thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, có chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực công nghệ, là một thách thức lớn.

Thách thức từ môi trường bên ngoài:

  • Khung pháp lý còn bất cập: Mặc dù Chính phủ đã có nhiều nỗ lực hỗ trợ, nhưng hệ thống chính sách và quy định vẫn còn nhiều hạn chế, gây khó khăn cho startup trong việc tiếp cận vốn, thu hút nhân tài, và thực hiện các thủ tục hành chính. Báo cáo “Vietnam Innovation & Tech Investment Report 2024” đã chỉ ra những bất cập trong việc nhận vốn đầu tư từ nước ngoài, chuyển đổi khoản vay thành vốn góp, và thiếu khung pháp lý cho các lĩnh vực mới như Fintech, Medtech [1].
  • Thị trường IPO chưa phát triển: Việt Nam thiếu những câu chuyện thành công về IPO để tạo niềm tin cho các nhà đầu tư. Nghiên cứu “Private or public equity? The evolving entrepreneurial finance landscape” cho thấy xu hướng chung là các startup thường IPO ở giai đoạn muộn hơn và đã huy động được nhiều vốn tư nhân hơn so với trước đây [5].
  • Thiếu vốn từ khu vực tư nhân: Sự tham gia của các tập đoàn, doanh nghiệp lớn vào hệ sinh thái startup còn hạn chế, khiến các startup khó tiếp cận nguồn lực và mở rộng quy mô.

Sáng chế: Tấm vé vàng cho sự tăng trưởng đột phá của Startup

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, sáng chế và sở hữu trí tuệ không chỉ là tài sản bảo vệ những ý tưởng độc đáo, mà còn là chìa khóa mở ra cơ hội tăng trưởng đột phá cho startup.

  • Khẳng định vị thế độc tôn: Sáng chế giúp startup tạo ra sản phẩm, dịch vụ khác biệt, thu hút khách hàng và xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững. Ví dụ, công ty khởi nghiệp Misfit của Việt Nam đã thành công trong việc phát triển vòng đeo tay theo dõi sức khỏe và bán lại cho Fossil Group với giá 260 triệu USD nhờ sở hữu những bằng sáng chế về thiết kế và công nghệ.
  • Nâng tầm thương hiệu: Sáng chế là minh chứng cho năng lực đổi mới sáng tạo, giúp nâng cao uy tín và thu hút nhà đầu tư, đối tác. Điển hình như Flappy Bird, tựa game di động của Nguyễn Hà Đông đã gây sốt toàn cầu và thu hút hàng triệu lượt tải nhờ lối chơi độc đáo được xây dựng dựa trên  nguyên lý vận hành sáng tạo.
  • Mở rộng phạm vi hoạt động: Thông qua cấp phép sử dụng sáng chế, startup có thể mở rộng thị trường mà không cần đầu tư trực tiếp vào sản xuất. Chẳng hạn, startup Việt Nam OhmniLabs đã cấp phép công nghệ robot từ xa cho các đối tác tại Mỹ và Nhật Bản, giúp mở rộng tầm ảnh hưởng ra quốc tế.
  • Thu hút dòng vốn đầu tư: Sáng chế là tài sản đảm bảo hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Theo “Intellectual Property Asset Playbook”, sáng chế giúp startup dễ dàng huy động vốn thông qua cấp phép sử dụng, vay vốn tài sản trí tuệ, hoặc thương mại hóa bằng sáng chế [2].
  • Gia tăng giá trị doanh nghiệp: Sở hữu sáng chế là một yếu tố quan trọng để nâng cao giá trị của startup trong mắt các nhà đầu tư. Đặc biệt, trong các vòng gọi vốn, sáng chế có thể là “điểm cộng” để startup thuyết phục các nhà đầu tư rót vốn.

Sáng chế, tấm vé vàng

Tại Việt Nam, luật sở hữu trí tuệ bảo hộ hai loại hình sáng chế chính: bằng độc quyền sáng chế và bằng độc quyền giải pháp hữu ích. Bằng độc quyền sáng chế được cấp cho những phát minh có trình độ sáng tạo cao hơn, trong khi bằng độc quyền giải pháp hữu ích thường dành cho những cải tiến kỹ thuật mang tính ứng dụng thực tiễn. Startup cần nắm rõ sự khác biệt này để lựa chọn hình thức bảo hộ phù hợp với sản phẩm, dịch vụ của mình. Chi phí đăng ký sáng chế tại Việt Nam dao động từ vài triệu đến vài chục triệu đồng tùy thuộc vào loại hình sáng chế và phạm vi bảo hộ. (Tham khảo thêm thông tin chi tiết từ Cục Sở hữu Trí tuệ Việt Nam).

Ngoài việc đăng ký bảo hộ, startup cũng cần quan tâm đến “Freedom to Operate” (FTO), tức là quyền tự do hoạt động. FTO đảm bảo rằng sản phẩm, dịch vụ của startup không vi phạm sáng chế của bên thứ ba. Việc kiểm tra FTO sớm sẽ giúp startup tránh được những rủi ro pháp lý và phát triển bền vững. Ví dụ, một startup phát triển ứng dụng gọi xe nếu không kiểm tra FTO kỹ lưỡng có thể vô tình vi phạm sáng chế về thuật toán định vị hoặc hệ thống thanh toán của một công ty khác, dẫn đến tranh chấp pháp lý và thiệt hại kinh tế.

Giải pháp toàn diện: Nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức

Để phát huy sức mạnh của sáng chế, startup Việt Nam cần có những giải pháp đồng bộ và chiến lược:

Nâng cao nhận thức và xây dựng nền tảng:

  • Thấu hiểu sở hữu trí tuệ: Startup cần nâng cao nhận thức về vai trò của sáng chế và sở hữu trí tuệ, chủ động tìm hiểu và tuân thủ các quy định pháp luật.
  • Chiến lược sở hữu trí tuệ bài bản: Xây dựng chiến lược bảo hộ sáng chế ngay từ giai đoạn đầu phát triển ý tưởng. Cần xác định rõ loại hình tài sản trí tuệ, thị trường mục tiêu, và kế hoạch khai thác, bao gồm cả chiến lược bảo vệ bí mật thương mại (trade secrets) cho những công nghệ khó hoặc không thể đăng ký sáng chế.
  • Hợp tác với chuyên gia: Liên kết với các chuyên gia để được tư vấn về đăng ký bảo hộ, định giá, và khai thác tài sản trí tuệ.

Hoạt động hiệu quả và tối ưu nguồn lực:

  • Nghiên cứu thị trường: Thấu hiểu nhu cầu và thị hiếu của khách hàng là yếu tố then chốt để phát triển sản phẩm phù hợp.
  • Tập trung vào ứng dụng: Ưu tiên phát triển những sáng chế có tính ứng dụng cao, giải quyết được vấn đề thực tiễn, từ đó tạo ra giá trị thương mại.
  • Đầu tư cho con người: Xây dựng đội ngũ nhân sự chất lượng cao, đặc biệt là nhân tài trong lĩnh vực công nghệ và sở hữu trí tuệ.
  • Tận dụng chính sách hỗ trợ: Chủ động tìm hiểu và sử dụng các chính sách ưu đãi của Chính phủ dành cho startup. Ví dụ, Chính phủ Việt Nam hiện có các chương trình hỗ trợ startup trong lĩnh vực sáng chế và sở hữu trí tuệ như:
    • Hỗ trợ tài chính để đăng ký bảo hộ sáng chế tại Việt Nam và nước ngoài.
    • Cung cấp các khóa đào tạo về sở hữu trí tuệ cho startup.
    • Hỗ trợ thương mại hóa sáng chế thông qua các chương trình kết nối đầu tư, xúc tiến thương mại…
  • Mở rộng hợp tác: Tích cực tham gia các hoạt động giao lưu, kết nối với các nhà đầu tư và đối tác tiềm năng.
  • Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu để tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về sở hữu trí tuệ cho startup. Tham gia các chương trình trao đổi chuyên gia, sinh viên với nước ngoài.

Hợp tác quốc tế về sáng chế

Định hướng nghiên cứu và phát triển (R&D) phù hợp với Việt Nam:

  • Nông nghiệp công nghệ cao: Việt Nam là nước nông nghiệp. Các startup có thể tập trung nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vào nông nghiệp, như nông nghiệp chính xác, IoT trong nông nghiệp (cảm biến nhiệt độ, độ ẩm, hệ thống tưới tiêu tự động…), công nghệ sinh học (cải tiến giống cây trồng, vật nuôi…), blockchain trong truy xuất nguồn gốc… để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
  • Năng lượng tái tạo: Phát triển các giải pháp năng lượng sạch, năng lượng tái tạo phù hợp với tiềm năng của Việt Nam (năng lượng mặt trời, gió, sinh khối…) góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
  • Chuyển đổi số toàn diện: Thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về chuyển đổi số quốc gia, các startup có thể phát triển nền tảng số, ứng dụng công nghệ trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, tài chính…
  • Hợp tác quốc tế về khoa học công nghệ: Hợp tác với các nước có trình độ khoa học công nghệ phát triển, tiếp thu và chuyển giao công nghệ tiên tiến trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng nguyên tử… nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Startup có thể tham gia các chương trình hợp tác nghiên cứu chung, thu hút chuyên gia nước ngoài, hoặc gia nhập các mạng lưới startup quốc tế.

>>Xem thêm Phân tích tác động tích cực của Nghị quyết 57-NQ/TW đến các nhà sáng chế, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo – MONDAY VIETNAM

Chiến lược thương mại hóa và phát triển bền vững:

  • Thương mại hóa sáng chế: Startup cần chủ động trong việc thương mại hóa sáng chế của mình. Có nhiều cách thức để thương mại hóa, ví dụ như:
    • Tự khai thác: Startup tự sản xuất và kinh doanh sản phẩm/dịch vụ dựa trên sáng chế.
    • Chuyển nhượng quyền sở hữu sáng chế: Bán đứt sáng chế cho bên thứ ba.
    • Cấp li-xăng (license): Cho phép bên thứ ba sử dụng sáng chế trong một khoảng thời gian nhất định với các điều kiện cụ thể.
    • Thành lập liên doanh: Hợp tác với một công ty khác để cùng khai thác sáng chế.
  • Xu hướng công nghệ mới: Bên cạnh các lĩnh vực trên, startup cũng cần nắm bắt xu hướng công nghệ mới nổi như Blockchain, Metaverse, Web3… và khả năng ứng dụng trong các lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh như du lịch, giáo dục, y tế…
    • Blockchain: Có thể ứng dụng trong truy xuất nguồn gốc nông sản (giúp người tiêu dùng kiểm tra nguồn gốc và chất lượng sản phẩm), xây dựng hệ thống bệnh án điện tử (bảo mật thông tin bệnh nhân), phát triển nền tảng học tập trực tuyến (chứng nhận kết quả học tập minh bạch)…
    • Metaverse: Có thể được ứng dụng trong du lịch ảo (tạo ra những trải nghiệm tham quan địa điểm du lịch từ xa), xây dựng các lớp học ảo, mô phỏng thí nghiệm khoa học, tổ chức sự kiện, hội nghị trực tuyến…
    • Web3: Mở ra cơ hội cho các startup xây dựng các ứng dụng phi tập trung, nền tảng mạng xã hội mới, thị trường NFT, các hệ thống quản lý dữ liệu bệnh nhân an toàn và minh bạch… Việt Nam có lợi thế về công nghệ thông tin, với nguồn nhân lực trẻ, dồi dào và có năng lực. Đây là cơ sở để các startup Việt Nam tham gia vào cuộc cách mạng công nghệ mới này.
  • Bền vững và trách nhiệm xã hội (ESG): Định hướng R&D cần gắn liền với các yếu tố Môi trường (E), Xã hội (S) và Quản trị (G) – ESG. Đây đang là xu hướng tất yếu và cũng là tiêu chí quan trọng để thu hút đầu tư. Các startup cần quan tâm đến việc phát triển các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường, có trách nhiệm với cộng đồng, và tuân thủ các nguyên tắc quản trị tốt. Ví dụ, trong lĩnh vực nông nghiệp, startup có thể phát triển các giải pháp giúp nông dân giảm thiểu sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón hóa học, tiết kiệm nước… Trong lĩnh vực y tế, startup có thể tập trung vào các giải pháp chăm sóc sức khỏe từ xa, giúp người dân tiếp cận dịch vụ y tế dễ dàng hơn, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa.

Vững bước vươn xa:

  • Văn hóa đổi mới sáng tạo: Xây dựng môi trường làm việc kích thích sáng tạo, khuyến khích thử nghiệm và chấp nhận rủi ro.
  • Đầu tư R&D bền vững: Dành nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, không ngừng cải tiến sản phẩm, dịch vụ.
  • Vươn ra thế giới: Xây dựng tầm nhìn và chiến lược để đưa sản phẩm, dịch vụ ra thị trường quốc tế, khẳng định thương hiệu Việt.
  • Tìm kiếm cố vấn và xây dựng mạng lưới: Kết nối với các cố vấn (mentors) giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực khởi nghiệp để nhận được sự hướng dẫn và hỗ trợ. Xây dựng mạng lưới quan hệ với các startup khác, các nhà đầu tư, và các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp.
  • Sử dụng công cụ hỗ trợ: Tận dụng các công cụ, cơ sở dữ liệu sáng chế miễn phí và trả phí như Google Patents, WIPO Patentscope, Espacenet… để tra cứu, nghiên cứu thông tin sáng chế liên quan, tránh trùng lặp và học hỏi từ các sáng chế đã có.

Kết luận

Sáng chế giống như “tấm vé vàng” mở ra cơ hội thành công cho startup trong kỷ nguyên số. Bằng việc nhận thức đúng đắn về vai trò của sáng chế, xây dựng chiến lược bảo hộ tài sản trí tuệ bài bản, và triển khai các giải pháp phù hợp, startup Việt Nam hoàn toàn có thể biến sáng chế thành bệ phóng vững chắc cho sự phát triển bền vững. Hãy chủ động bảo vệ và khai thác sáng chế, đổi mới sáng tạo không ngừng để vươn tới thành công!

Tài liệu tham khảo:

[1] Do Ventures & Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC). (2024). Vietnam Innovation & Tech Investment Report 2024. Truy cập từ https://doventures.vc/en/insights/reports/vietnam-innovation-and-tech-investment-report-2024

[2] Rapacke, K. (2025). Intellectual Property Asset Playbook. Truy cập từ https://arapackelaw.com/intellectual-property/intellectual-property-asset/

[3] Bộ Chính trị. (2022). Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Truy cập từ https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/toan-van-nghi-quyet-ve-dot-pha-phat-trien-khoa-hoc-cong-nghe-doi-moi-sang-tao-va-chuyen-doi-so-quoc-gia-119241224180048642.htm

[4] Gupta, A., & Poddar, A. (2023). Causes of Startup Failure. Truy cập từ https://www.ijnrd.org/papers/IJNRD2311176.pdf

[5] Ewens, M., & Farre-Mensa, J. (2021). Private or Public Equity? The Evolving Entrepreneurial Finance Landscape. Truy cập từ https://www.annualreviews.org/docserver/fulltext/financial/14/1/annurev-financial-101821-121115.pdf?expires=1736616271&id=id&accname=guest&checksum=A444E562ED9288AB91E742D0B46BBA29

[6] We Are Social & Hootsuite. (2024). Digital 2024: Vietnam. Truy cập từ https://adtimes.vn/digital-2024-in-vietnam/

Rate this post

0932189012
HÃY CLICK ĐỂ LẠI SĐT CHÚNG TÔI SẼ GỌI NGAY CHO BẠN MIỄN PHÍ

MONDAY VIETNAM

  • E-mail: shtt@mondayvietnam.com
  • Điện thoại: 086 200 6070 – Hotline: 0932189012
  • Trụ sở: 68 Nguyễn Huệ, Phường Bến Nghé, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh.
  • VPGD: Tầng 5, 205A Thuỷ Lợi 4 Tower, Nguyễn Xí, Phường 26, Quận Bình Thạnh, TP. HCM
  • Tây Nguyên: 124 Ngô Quyền, Phường Tân Lợi, TP. Buôn Ma Thuột, ĐakLak.
  • Hà Nội: Tầng 5, Số 4, Ngõ 81 Hoàng Cầu, Phường Ô Chợ Dừa, Quận Đống Đa