Tại sao phải có điều kiện bảo hộ đối với sáng chế?

Trong những năm gần đây, dưới sự tác động mạnh mẽ của công nghệ 4.0 mà các quốc gia cũng như những doanh nghiệp đòi hỏi phải có sự cải tiến trong tư liệu sản xuất cũng như cho ra đời các công cụ mới có tính cách mạng công nghiệp, mà cụ thể là sáng chế. Điều này cũng đặt những nhà tiên phong công nghệ vào thế bị động khi vừa phải phát triển, vừa phải  khai thác mà cũng vừa phải bảo vệ thành quả sáng tạo. Một yêu cầu cấp bách là phải có cơ chế bảo hộ sáng chế và sáng chế phải đáp ứng những điều kiện nhất định.

Việc ràng buộc các điều kiện tiên quyết không vì mục đích làm khó nhà phát minh mà vì tránh ba thực trạng chính yếu sau: (1) Sáng chế đó chưa đủ tầm để được bảo hộ; (2) Sáng chế đó đã được bảo hộ với danh nghĩa khác; và (3) Sáng chế đó không được bảo hộ vì lợi ích công cộng.

Điều kiện nào để bảo hộ sáng chế theo luật định

Căn cứ theo Điều 58, Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, các điều kiện chung để một phát minh được ghi nhận là sáng chế cần hội tụ những yêu cầu sau:

“1. Có tính mới;

 2. Có tính sáng tạo;

 3. Có khả năng áp dụng công nghiệp”.

Sẽ ra sao nếu sáng chế khuyết đi một điều kiện? Trong trường hợp không yêu cầu tính mới không thể được cụ thể thì phát minh được bảo hộ dưới một danh nghĩa khác là giải pháp hữu ích và nội dung chi tiết về giải pháp hữu ích vui lòng truy cập tại “Giải pháp hữu ích là gì?”. Vì vậy, những khiếm khuyết về điều kiện khác là cơ sở để phát minh không được công nhận là sáng chế.

1. Tính mới của sáng chế

Tính mới của sáng chế, một cách đơn giản, sáng chế đó chưa bị bộc lộ công khai hay bị bộc lộ công khai theo luật định. Theo đó, một sáng chế không bị coi là mất tính mới khi:

“a) Bị bộc lộ công khai dưới hình thức sử dụng, mô tả bằng văn bản hoặc bất kỳ hình thức nào khác ở trong nước hoặc ở nước ngoài trước ngày nộp đơn đăng ký sáng chế hoặc trước ngày ưu tiên trong trường hợp đơn đăng ký sáng chế được hưởng quyền ưu tiên;

b) Bị bộc lộ trong đơn đăng ký sáng chế khác có ngày nộp đơn hoặc ngày ưu tiên sớm hơn nhưng được công bố vào hoặc sau ngày nộp đơn hoặc ngày ưu tiên của đơn đăng ký sáng chế đó”.

Ngoài ra, trường hợp sáng chế bị rò rỉ từ chính nhà phát minh, chủ sở hữu hoặc đơn xin bảo hộ không hợp lệ thì người có thẩm quyền đăng ký có thể đăng ký phát minh đó trong thời hạn 12 tháng kể từ ngày bộc lộ, trong thời hạn cho phép này, sáng chế vẫn đảm bảo được tính mới.

2. Tính sáng tạo của sáng chế

Nếu như tính mới của sáng chế được đo lường bằng số lượt nắm giữ thông tin về sáng chế thì tính sáng tạo nằm ở trình độ, tức sức hao mòn trí tuệ tích lũy trong sáng chế đó. Tính sáng tạo của một sáng chế được xác định như sau:

“Sáng chế được coi là có trình độ sáng tạo nếu căn cứ vào các giải pháp kỹ thuật đã được bộc lộ công khai dưới hình thức sử dụng, mô tả bằng văn bản hoặc dưới bất kỳ hình thức nào khác ở trong nước hoặc ở nước ngoài trước ngày nộp đơn hoặc trước ngày ưu tiên của đơn đăng ký sáng chế trong trường hợp đơn đăng ký sáng chế được hưởng quyền ưu tiên, sáng chế đó là một bước tiến sáng tạo, không thể được tạo ra một cách dễ dàng đối với người có hiểu biết trung bình về lĩnh vực kỹ thuật tương ứng”.

Lưu ý rằng các trường hợp sáng chế bị bộc lộ nhưng vẫn trong thời hạn 12 tháng cho phép đăng ký thì không làm cơ sở đánh giá tính sáng tạo của sáng chế.

3. Khả năng áp dụng công nghiệp của sáng chế

Xuất phát từ việc sáng chế là một dạng của sở hữu công nghiệp nên sẽ rất vô nghĩa nếu sáng chế đó không thể áp dụng vào hoạt động công nghiệp nói chung. Vì lẽ đó, sáng chế phải có khả năng ứng dụng vào công nghiệp và Sáng chế được coi là có khả năng áp dụng công nghiệp nếu có thể thực hiện được việc chế tạo, sản xuất hàng loạt sản phẩm hoặc áp dụng lặp đi lặp lại quy trình là nội dung của sáng chế và thu được kết quả ổn định.

Những điều kiện khác liên quan bảo hộ sáng chế

Thứ nhất, phát minh không thuộc trường hợp loại trừ danh nghĩa sáng chế (Điều 59 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành);

Thứ hai, việc đăng ký và thực hiện quyền đối với sáng chế có thể bị giới hạn vì lý do lợi ích công hoặc lợi ích hợp pháp của chủ thể khác (Điều 7 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành).

Sau cùng, liên quan đến hoạt động đăng ký bảo hộ sáng chế, các nghĩa vụ tài chính phục vụ việc đăng ký và đăng bạ cần phải được thực hiện đầy đủ và kịp thời, tránh phát sinh trách nhiệm hành chính (Điều 12 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành).