Quyền đăng ký Sáng chế/Giải pháp hữu ích (GPHI)

Quyền đăng ký sáng chế/giải pháp hữu ích (GPHI) là quyền được pháp luật công nhận cho tổ chức, cá nhân tạo ra hoặc đầu tư để tạo ra một giải pháp kỹ thuật mới, có tính sáng tạo và khả năng ứng dụng công nghiệp. 

Quyền đăng ký sáng chế/GPHI cho phép người sở hữu được bảo hộ quyền tài sản và quyền nhân thân của mình trên sáng chế của mình. Đồng thời, điều này cũng cho phép người sở hữu có thể chuyển giao quyền này cho người khác theo hình thức hợp đồng hoặc theo di chúc hoặc theo pháp luật về thừa kế.

Tại Điều 86 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2022) có quy định chi tiết về Quyền đăng ký sáng chế/GPHI, cụ thể như sau:

“Điều 86. Quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí

1. 1. 1. Tổ chức, cá nhân sau đây có quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí:

      2. a) Tác giả tạo ra sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí bằng công sức và chi phí của mình;

      3. b) Tổ chức, cá nhân đầu tư kinh phí, phương tiện vật chất cho tác giả dưới hình thức giao việc, thuê việc, tổ chức, cá nhân được giao quản lý nguồn gen cung cấp nguồn gen, tri thức truyền thống về nguồn gen theo hợp đồng tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc trường hợp quy định tại Điều 86a của Luật này.

      4. Trường hợp nhiều tổ chức, cá nhân cùng nhau tạo ra hoặc đầu tư để tạo ra sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí thì các tổ chức, cá nhân đó đều có quyền đăng ký và quyền đăng ký đó chỉ được thực hiện nếu được tất cả các tổ chức, cá nhân đó đồng ý.

      5. Tổ chức, cá nhân có quyền đăng ký quy định tại Điều này có quyền chuyển giao quyền đăng ký cho tổ chức, cá nhân khác dưới hình thức hợp đồng bằng văn bản, để thừa kế hoặc kế thừa theo quy định của pháp luật, kể cả trường hợp đã nộp đơn đăng ký.”

Theo đó, có thể phân tích từ một vài tiêu chí sau đây:

Chủ thể có quyền đăng ký Sáng chế/GPHI

Đối tượng của quyền đăng ký sáng chế/GPHI là những giải pháp kỹ thuật có tính mới, có trình độ sáng tạo và có khả năng áp dụng công nghiệp, được bảo hộ dưới hình thức cấp Bằng độc quyền sáng chế hoặc Bằng độc quyền giải pháp hữu ích. Đối tượng của quyền đăng ký sáng chế/GPHI bao gồm các sản phẩm, quy trình, cách thức hoặc cải tiến của chúng.

Các tổ chức, cá nhân hoàn toàn có quyền đăng ký sáng chế khi đáp ứng đủ điều kiện trên cơ sở quy định của Luật sở hữu trí tuệ Việt Nam. Cụ thể, có hai loại chủ thể được pháp luật công nhận quyền đăng ký:

• • • • Là tác giả tạo ra sản phẩm trí tuệ bằng công sức và chi phí của mình (điểm a); và

      • Tổ chức, cá nhân đầu tư kinh phí, phương tiện vật chất cho tác giả hoặc cung cấp nguồn gen, tri thức truyền thống liên quan đến sản phẩm trí tuệ (điểm b). 

Bên cạnh đó, trong trường hợp có thỏa thuận khác hoặc quy định tại Điều 86a của Luật này (về quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp liên quan đến nguồn gen), thì quyền đăng ký sẽ được xác định theo thỏa thuận hoặc quy định đó.

Lưu ý:

• • • Trong trường hợp nhiều tổ chức, cá nhân cùng nhau tạo ra hoặc đầu tư để tạo ra sáng chế:

Theo đó, các tổ chức, cá nhân này đều có quyền đăng ký và quyền đăng ký chỉ được thực hiện khi có sự đồng ý của tất cả các tổ chức, cá nhân liên quan. Đây là một quy định nhằm bảo vệ lợi ích của các bên hợp tác trong việc sáng tạo và đầu tư sản phẩm trí tuệ.

• • • Trường hợp chuyển giao quyền đăng ký cho tổ chức, cá nhân khác:

Theo đó, tổ chức, cá nhân có quyền đăng ký có thể chuyển giao quyền này cho người khác theo hình thức hợp đồng bằng văn bản hoặc theo di chúc hoặc theo pháp luật về thừa kế. Quyền này có thể được chuyển giao cả khi đã nộp đơn đăng ký. Đây là một quy định nhằm khuyến khích việc lưu thông sản phẩm trí tuệ và tạo điều kiện cho người có nhu cầu sử dụng sản phẩm trí tuệ được tiếp cận với người sở hữu.

Quyền của Nhà nước đối với sáng chế là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng Ngân sách Nhà nước

Bên cạnh các chủ thể có quyền đăng ký Sáng chế/GPHI theo quy định tại Điều 86, căn cứ theo Điều 133a Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, điều luật này còn quy định về quyền của Nhà nước đối với sáng chế là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước, bao gồm các trường hợp sau:

• • • Nhà nước có quyền giao quyền đăng ký sáng chế cho tổ chức, cá nhân có nhu cầu trong các trường hợp tổ chức chủ trì nhiệm vụ không thực hiện nghĩa vụ thông báo, không có nhu cầu đăng ký hoặc không nộp đơn đăng ký trong thời hạn quy định.

    • Nhà nước có quyền công bố công khai nội dung sáng chế trong trường hợp không giao được quyền đăng ký cho tổ chức, cá nhân có nhu cầu.

    • Nhà nước có quyền cho phép tổ chức, cá nhân khác sử dụng sáng chế mà không cần sự đồng ý của người nắm độc quyền sử dụng trong các trường hợp người nắm độc quyền sử dụng không thực hiện các biện pháp hiệu quả để sử dụng sáng chế hoặc việc sử dụng nhằm mục đích công cộng, phi thương mại, phục vụ quốc phòng, an ninh, phòng bệnh, chữa bệnh, bảo đảm dinh dưỡng cho nhân dân hoặc đáp ứng các nhu cầu cấp thiết khác của xã hội.

    • Nhà nước có quyền xác định khoản tiền đền bù cho người nắm độc quyền sử dụng trong trường hợp cho phép tổ chức, cá nhân khác sử dụng sáng chế. Khoản tiền đền bù được xác định theo tỷ lệ phần vốn đầu tư không phải là ngân sách nhà nước và theo các yếu tố khác như giá trị thương mại của sáng chế, tình trạng kinh doanh của người được phép sử dụng, mục đích và phạm vi sử dụng.

Tại sao cần nên quan tâm đến quyền đăng ký Sáng chế/Giải pháp hữu ích?

Quyền đăng ký Sáng chế/Giải pháp hữu ích cần nên được quan tâm và chú trọng bởi một số lý do sau:

• • • Quyền đăng ký Sáng chế/Giải pháp hữu ích là cơ sở hợp pháp duy nhất để xác nhận quyền sở hữu giải pháp kỹ thuật tại Việt Nam. Nếu không đăng ký sáng chế/GPHI, chủ sở hữu hoàn toàn có thể bị mất quyền lợi và bị vi phạm bởi những người khác sao chép, sử dụng, sản xuất hoặc bán sáng chế mà không có sự cho phép.

    • Quyền đăng ký Sáng chế/GPHI là cơ sở để chuyển giao công nghệ và tăng giá trị công nghệ được chuyển giao. Chủ sở hữu sẽ có cơ sở pháp lý vững chắc để thực hiện các hoạt động có liên quan như: bán, cho thuê, cấp phép hoặc hợp tác với các tổ chức, cá nhân khác để khai thác tiềm năng của sáng chế, góp phần tạo ra lợi ích kinh tế và xã hội.

    • Quyền đăng ký Sáng chế/Giải pháp hữu ích là cơ sở chứng minh quyền ưu tiên khi đăng ký sáng chế ở các nước là thành viên Công ước Paris và tham gia Hiệp ước hợp tác sáng chế. Thông qua đó chủ sở hữu có thể mở rộng phạm vi bảo hộ của sáng chế của mình ra thị trường quốc tế, tăng cường cạnh tranh và uy tín.

    • Quyền đăng ký Sáng chế/GPHI để phòng tránh bị chiếm đoạt quyền đăng ký sáng chế ở Việt Nam và các quốc gia khác. Bởi một khi không tiến hành đăng ký sáng chế/GPHI sớm, chủ sở hữu rất có khả năng đánh mất cơ hội bảo hộ khi có người khác nộp đơn trước hoặc sau với cùng một nội dung hoặc nội dung tương tự.

>>> Dịch vụ: Đăng ký bảo hộ Sáng chế

Những Sáng chế/GPHI không chỉ mang lại lợi ích cho người sáng tạo mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của khoa học, công nghệ và kinh tế. Sáng chế/GPHI luôn là nguồn cảm hứng cho những người có ý tưởng mới và sáng tạo, là cơ hội cho những doanh nghiệp muốn khẳng định thương hiệu và cạnh tranh trên thị trường, là tài sản vô giá cho những tổ chức muốn bảo vệ và khai thác tri thức của mình.